Otkriće prvog antibiotika: greška u laboratoriji nekad život znači!

U proteklih 100 godina antibiotici su drastično promenili modernu medicinu i produžili prosečan životni vek ljudi za čak 23 godine. Uvođenje antibiotika u kliničku upotrebu bilo je, verovatno, najznačajniji medicinski događaj 20. veka. Pored lečenja infektivnih bolesti, antibiotici su učinili mogućim mnoge moderne medicinske procedure poput lečenja raka, transplantacije organa, operacija na otvorenom srcu. Postoje dokazi koji nam govore da su drevne civilizacije u cilju lečenja različitih infekcija koristile širok spektar prirodnih antimikrobnih agenasa poput biljaka, meda, pa čak i životinjskog fecesa. Jedan od interesantnijih, ali i uspešnijih primera bila je aplikacija buđavog hleba na rane koja je opisana u Starom Egiptu, Rimu, Kini, Grčkoj i Srbiji. Infekcije koje sada smatramo krajnje jednostavnim za lečenje su sve do 20. veka bile glavni uzrok smrti ljudi u razvijenom svetu. Tek krajem 19. veka naučnici su počeli da posmatraju aktivnost bakterija i da zapažaju određene pojave pri njihovoj interakciji sa različitim supstancama. Nemački lekar Pol Erlih je 1909. godine razvio sintetički lek salvarzan na bazi arsena koji se upotrebljavao za suzbijanje bakterijske vrste Treponema pallidum – uzročnika sifilisa. Naime, u toku svog rada na razvoju histoloških boja za ispitivanje različitih tkiva primetio je da se samo neke bakterijske ćelije boje određenim hemijskim bojama. Na osnovu ovoga je zaključio da mora postojati način da se naprave supstance koje selektivno ubijaju samo bakterijske ćelije, dok druge ćelije ostavljaju neoštećenim i tako je uspeo da sintetiše arsenamin, odnosno salvarzan. Terapiju je nazvao hemioterapija – upotreba hemikalija za lečenje bolesti. Reč antibiotik uveo je tek 30 godina kasnije pronalazač i mikrobiolog ukrajinsko - američkog porekla Selman Vaksman i definisao kao supstancu koju prave mikroorganizmi kako bi uništili druge mikroorganizme. Ovaj naučnik zaista je obeležio zlatno doba antibiotika, otkrivši preko 20 antibiotika, a među njima i jedan od antituberkulotika prvog reda – streptomicin. Svakako najpoznatija i najzanimljivija priča o otkriću antibiotika jeste o Aleksandru Flemingu, škotskom lekaru i bakteriologu, i penicilinu. Po povratku sa odmora u svoju laboratoriju 3. septembra 1928. godine u Londonu, sortirajući svoje Petrijeve šolje sa kulturom bakterija iz roda Staphylococcus, primetio je nešto čudno. Jednu ploču je slučajno ostavio otkrivenu i na njoj su se pored bakterijskih kolonija pojavile i plesni. Oko kolonija ovih gljivica se jasno uočavalo odsustvo bakterijskih kolonija. Tako je Fleming zaključio da ova gljivica, kasnije identifikovana kao Penicillium notatum, produkuje neku supstancu koja inhibira rast bakterija. Penicilin su kasnije prečistili istraživači sa Univerziteta Oksford – Hauard Flori i Ernst Čejn, koji su na taj način doprineli njegovoj masovnoj upotrebi u toku Drugog svetskog rata i tada je ovaj lek u narodu dobio naziv čudesni lek (engl. the wonder drug). Zbog svoje uloge u otkriću i razvoju prvog antibiotika za masovnu proizvodnju, Flori i Čejn su 1945. godine zajedno sa Aleksandrom Flemingom dobili Nobelovu nagradu za medicinu. Autor: Mila Škorić